Για να γράψει κανείς για τον Τζίμη Πανούση θα χρειαζόταν τόνους (ηλεκτρονικού) χαρτιού και ήδη έχουν γίνει άπειρα αφιερώματα για το τεράστιο έργο του. Οπότε, για το συγκεκριμένο άρθρο, θα γίνει αναφορά μόνο στο μουσικό έργο του Τζιμάκου, χωρίς να καταπιανόμαστε με τις παραστάσεις του, τις ραδιοφωνικές του εκπομπές, τον τεράστιο “Δράκουλα των Εξαρχείων” κλπ.
Έτσι λοιπόν, σκέφτηκα ότι καλύτερο θα ήταν να μιλήσουν τα ίδια του τα τραγούδια και οι ανατρεπτικοί του στίχοι. Και επειδή σχεδόν όλα του τα τραγούδια είναι άψογα, θα αναλωθώ σε αυτά τα τραγούδια που ίσως έπαιξαν περισσότερο (ή μπορεί και λιγότερο) σήμασια στον θρύλο που ακούει στο όνομα Τζίμης Πανούσης και σίγουρα ανήκουν στα αγαπημένα μου. Σημείωση: θα ακολουθηθεί χρονολογική σειρά.
1) Οικογενειακή Συνομωσία (Ερωτικό) – από το άλμπουμ “Disco Tsoutsouni” (1980)
“Λες μ’ αγαπάς, θες να παντρευτούμε
λες μ’ αγαπάς, και μου δίνεις συμβουλές
Πρώτα να τελειώσω το πανεπιστήμιό μου
μετά να κάνω τη θητεία στο στρατό
να πιάσω δουλειά σε κανένα γραφείο
να παντρευτούμε να κάνουμε παιδιά
Κι εγώ σ’ αγαπώ, γαμώ το Χριστό μου
Κι εγώ σ’ αγαπώ γαμώ το Χριστό…”
Πρώτο τραγούδι από την πρώτη δισκογραφική του δουλειά και ήδη καταφέρνει να ξεχωρίσει. Μία τρομακτική ειλικρίνεια στο πώς δομούνται οι σχέσεις στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και πώς πρέπει να είναι ο σωστός νεανίας για να προχωρήσει στη ζωή του. Και φυσικά ο κορυφαίος στίχος που 4 δεκαετίες μετά και είναι πάντα επίκαιρος “Κι εγώ σ’ αγαπώ, γαμώ το Χριστό μου” (χωρίς διάθεση ύβρης προς τους θρησκευόμενους, τουλάχιστον από τον γράφοντα).
2.) “Αποκάλυψη Τώρα” (Εκλογές) – Από το δίσκο “Disco Tsoutsouni” (1980)
Εκλογές, κόμματα
με φρου φρου κι αρώματα
Διαδηλώσεις, πτώματα
μ’ ανοιγμένα στόματα
Ψηφοδέλτια σταύρωνα
κι όλη νύχτα καύλωνα
Στης βουλής τα έδρανα
αχ κι εγώ να έκλανα…”
Χωρίς πολλά λόγια, ίσως η καλύτερη κριτική έβερ στο θεσμό των εκλογών, πώς οδηγούμαστε σε αυτές για να καταλήξουμε στο σημείο ότι το παιχνίδι είναι στημένο. Και ήταν μόλις μερικά χρόνια μετά τη δικτατορία. Για την ακρίβεια, ο δίσκος “Disco Tsoutsouni” κυκλοφόρησε σε κασέτα από ανεξάρτητη παραγωγή το 1980, άλλα τα τραγούδια είχαν γραφτεί στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970.
3.) “Disco Tsoutsouni” – Από το δίσκο “Μουσικές Ταξιαρχίες” (1982)
“Στη στεριά δεν ζει το ψάρι
ούτε ο κνίτης με φρικιά
Ντίσκο, ντίσκο, ντίσκο τσουτσούνι”
Ένα τραγούδι που το ακούμε αρκετά συχνά σε διάφορα πάρτι λόγω του υπέροχου ανεβαστισκού ρυθμού του. Ειδικά στο σημείο που γίνεται κι η έντεχνη κριτική στους κνίτες με φωνητικά και ρυθμό που παραπέμπουν σε παραδοσιακό τραγούδι.
4.) “Γαμάτε γιατί χανόμαστε” – από το δίσκο “Αν η γιαγιά μου είχε ρουλεμάν” (1984)
“Καταναλωτικά γουρούνια
μας κρεμάσανε κουδούνια
αν δεν μπεις στο κοπάδι,
πίσσα και πούπουλα
Γαμάαααααααατε γιατί χανόμαστε”
Πιο αργό τέμπο αυτή τη φορά αλλά πάντα επίκαιρος και πρωτοποριακός. Και μία ακόμα από τις άπειρες ατάκες του Τζιμάκου που θα μνημονεύονται για πάντα, μα φυσικά, το “Γαμάααααααααααατε γιατί χανόμαστε”(με μακρόσυρτο το 2ο α). Βέβαια ο συγκεκριμένος δίσκος έχει και άλλες ατακάρες όπως “Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω” που υπάρχει στο βιβλιαράκι του άλμπουμ, το “Zεις πρωτοπόρο Ναγκασάκι”, το “Αν δεν υπήρχανε οι Κνίτες κι η ηρωίνη
αν η γιαγιά μου δηλαδή είχε ρουλεμάν θα ήτανε πατίνι” (με αγγλικό στίχο στην ορίτζιναλ έκδοση) κοκ.
5.) “Ένα τραγούδι για το χειμώνα” – από το δίσκο “Αν η γιαγιά μου είχε ρουλεμάν” (1984)
Μοναχογιός μικρoμεσαίων
με καθωσπρέπει ανατροφή
όμως με δείχναν και γέλαγαν στο σχολείο
και με φωνάζαν αδερφή
Γιατί δεν πήρα το ρολάκι
που μου πασάραν οι πολλοί
να παίζω το γαλάζιο αγοράκι
με την βαρβάτη την ψωλή…”
Βρισκόμαστε στο 1984. Μεταπολίτευση, ΠΑΣΟΚαρα, όλα κυλούν αρμονικά στην ελληνική κοινωνία που το μόνο που τη νοιάζει είναι να αγοράσει εξοχικό, αμαξάρα και διακοπάρες. Μπουζούκια στην άνθηση και προβλήματα δεν υπάρχουν. Και κάπου εκεί βρίσκεται ο Πανούσης και μιλάει για το έμφυλο και τα προβλήματα που έχουν αντιμετωπίσει διεμφυλικοί συνάνθρωποι μας πολλά χρόνια πριν αυτό γίνει ένα ζήτημα που θα απασχολήσει την ελληνική κοινωνία (όχι ότι την απασχόλησε ποτέ σοβαρά, γιατί μια ζωή στην απέναντι τους είχαμε, ως “μη κανονικούς” δείχνοντας τους με το δάχτυλο από πολύ μικρή ηλικία). Γιατί το εύκολο είναι να πηγαίνεις πάντα με την πλειοψηφία και την κοινή λογική κι ευτυχώς ο Πανούσης δεν ήταν τέτοιος.
6.) “Όχι άλλο Νταλάρα” – από το δίσκο “Hard Core” (1985)
Όχι άλλο Νταλάρα, Πάριο κι Αλεξίου
Ρίτσο σε νταμάρια, κουλτούρα καφενείου
ντισκοτσιφτετέλια γι’ αμερικανάκια
νεοέλληνες χορεύουνε στα τέσσερα με κουδουνάκια…”
1985 και στη μουσική σκηνή της Ελλάδας επικρατούν τα τσιφτετέλια που κάνουν τους νεοέλληνες να σηκώνονται στα τραπέζια και να σκορπάνε πεντοχίλιαρα αβέρτα σε λουλουδικά, αλλά και πολλά πολιτικά τραγούδια, ενώ μάλιστα είναι και η δεκαετία που αναπτύσσεται ο όρος “έντεχνο” (τον οποίον ποτέ δεν τον κατάλαβα. Τα άλλα τραγούδια είναι άτεχνα δηλαδή;). Κι ενώ το να κάνεις κριτική στο ένα μέρος (τσιφτετέλια) είναι εύκολο, το να κάνεις κριτική στην άλλη μεριά, που (υποτίθεται) ότι τοποθετούνται τα “ποιοτικά” τραγούδια, είναι σαφώς πιο εξεζητημένο και οξύμωρο, αφού θα δημιουργήσεις πιο εύκολα “εχθρούς” ενώ μάλιστα χάνεις και κοινό, γιατί από αυτούς που ακούνε τα πιο “εναλλακτικά” τραγούδια, κάποιοι ακούνε και εσένα.
Όμως ο Πανούσης πότε δε σκάλωνε σε τέτοια ζητήματα. Προτιμούσε να πει αυτό που νιώθει παρά να πουλήσει μερικούς δίσκους παραπάνω. Κι ήταν αυτό που τον έκανε να τρέχει στα δικαστήρια με τον Νταλάρα και να χρειάζεται να πληρώνει 1 εκατομμύριο δραχμές κάθε φορά που ανέφερε το όνομα του Νταλάρα. Και φυσικά με το που βγήκε από το δικαστήριο είπε στις κάμερες που τον περίμεναν “Νταλάρας, Νταλάρας, Νταλάρας”. Γιατί μπορούσε.
7.) “Σουζάνα” – από το δίσκο “Hard core” (1985)
“Σεξ, φαΐ, σκατά και ύπνος, εργασία και χαρά
μια ζωή να περιμένεις να γαμήσεις στην ουρά
με φαντάρους και φρικιά
Σουζάνα, Σουζάνα, Σουζάνα η πουτάνα η ζωή…”
Άλλη μια τεράστια επιτυχία του Τζιμάκου. Βέβαια η πρωτότυπη μουσική ανήκει στο συγκρότημα “Art Company” και στο πρωτότυπο τραγούδι έχουμε απλά την αποτυχημένη προσπάθεια ενός τυπάκου να φιλήσει τη Σουζάνα για την οποία είναι καψούρης. Στην εκδοχή των Μουσικών Ταξιαρχιών, η “Σουζάνα” είναι η πουτάνα η ζωή, που σε γαμάει όσο κι αν προσπαθείς να τη βγάλεις καθαρή. Κι ήταν το τελευταίο τραγούδι που είπε πάνω στη σκηνή ο Πανούσης πριν πάθει την πρώτη καρδιακή ανακοπή, τον Δεκέμβριο του 2017.
8) “Αχ Ευρώπη” – από το δίσκο “Hard core” (1985)
Δεν μπορώ, δεν μπορώ
δεν μπορώ να τη βρω
με κομπιούτερ
και με κουμπάκια
New Wave, Jazz, Rock,
Sex, Drugs, Rock ‘n’ Roll
με τζατζίκι
και με σουβλάκια…”
Μιλάμε για το 1985. Όσο πιο πολύ το σκέφτομαι τόσο πιο δύσκολο μου φαίνεται να διανοηθώ πόσο μπροστά μπορεί να έβλεπε ο Πανούσης. Όσο κι αν θέλει να γίνει Ευρωπαίος ο Έλληνας, δε μπορεί. Βέβαια το τι είναι Ευρώπη, πώς μπορεί να οριστεί κι αν μας έκανε καλό που “ανήκουμε” σε αυτήν, είναι κάτι πολύ ασαφές και αόριστο, αλλά ότι κι αν είναι η ”Ευρώπη”, ο Έλληνας δε μπορεί σίγουρα να ενταχθεί ομαλά. Κι ας τον να κοκορεύεται για τους αρχαίους Έλληνες.
9.) “Κάγκελα παντού” – από το δίσκο “Κάγκελα Παντού” (1986)
Κάγκελα, κάγκελα, κάγκελα παντού
και τα μυαλά στα κάγκελα
του αόρατου εχθρού
Βούλγαροι, Βούλγαροι,
χανούμισσες βαζέλες
όλο το έθνος προσκυνάει
σώβρακα και φανέλες…”
Το πιο “ποδοσφαιρικό” κομμάτι του Τζιμάκου. Προσκυνάμε, μαλώνουμε και σκοτωνόμαστε γύρω από ομάδες (όχι απαραίτητα ποδοσφαιρικές) ενώ το παιχνίδι παίζεται αλλού, αλλά εμείς πάντα έχουμε έναν “αόρατο εχθρό” που μας απειλεί και μας πολεμάει. Τόσο προφητικό και πάντα επίκαιρο. Για την ιστορία, πάντως, το βίντεοκλιπ του τραγουδιού ήταν να το συμπεριλάβει ο Σαββόπουλος στην εκπομπή του “Ζήτω το ελληνικό τραγούδι” αλλά το έκοψε. Αυτό το έμαθε ο Μάνος Χατζιδάκις και το συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα του “Σείριου” στο Ζοοm της Πλάκας.
10.) “Είμαι γυφτάκι” – από το δίσκο “Δουλειές του Κεφαλιού” (1990)
“Είμαι γυφτάκι στην Πανεπιστημίου
με τα τραγούδια-πατσαβούρια μου γυαλίζω το παμπρίζ
και τα όνειρά σας
σε στάσεις λεωφορείου
με τα λουλούδια τα κουλούρια μου πουλάω και την ψυχή μου
στα παιδιά σας…”
Σε πάρα πολλά τραγούδια του ο Πανούσης αναφέρεται στις μειονότητες, σε αυτούς που δεν πέφτει το μάτι μας κι όταν ερχόμαστε σε επαφή μαζί τους, απλά αποστρέφουμε το μάτι μας. Αλλά ο Πανούσης όχι μόνο δε γυρνούσε αλλού το βλέμμα του, αλλά έπαιρνε έμπνευση από αυτούς τους ανθρώπους και προσπαθούσε να στρέψει και τη δική μας προσοχή σε ζητήματα που δε μας αφορούσαν άμεσα, αλλά άμα δε σε νοιάζει ο συνάνθρωπός σου, τότε μάλλον δεν έχει νόημα να συζητάμε. Το κλαρίνο στο συγκεκριμένο τραγούδι είναι από το Βασίλη Σαλέα.
11.) “Η αυθεντική λαμπάντα” – από το δίσκο “Δουλειές του Κεφαλιού” (1990)
“Η πατρίδα μας ύψωσε σημαία πειρατική
και σαλπάραμε για τη Νότιο Αμερική
Βραζιλία-Ελλάς
τα παιδιά μας κιμάς
για να τρώνε μπιφτέκια οι γιάπις…”
Άλλη μια υπέροχη διασκευή που έκανε ο Πανούσης. Εδώ πρόκειται για το τραγουδιού “Lambada” από τους “Kaoma”, ένα βραζιλιάνικο ποπ γκρουπ. Ένα από τα πιο must καρναβαλικά τραγούδια με πολιτικό περιεχόμενο. Στο κλαρίνο και πάλι ο Βασίλης Σαλέας που συνέδεσε έξοχα το λάτιν στοιχείο με το αμιγώς ελληνικό.
12.) “Νεοέλληνας” – από το δίσκο “Vivere Pericolosamente
“Κάνω βουτιές σε βόθρο με εικόνες,
φουσκώνω τα βυζιά μου με ορμόνες
Θέλω να γίνω σαν Αμερικάνος,
μ’ αρέσει στα κρυφά (κι) ο Μητροπάνος
Καίω τα δέντρα, χτίζω μεζονέτες,
θα κάνω τα παιδιά μου μαριονέτες
Σ’ ένα κλουβί-γραφείο σαν αγρίμι
παίζω ατέλειωτο, βουβό, ταξίμι
Φάκα Αντίντας μου ‘πιασε τη φτέρνα
μπερδεύω το τζουκ-μποξ με τη λατέρνα
Πάνω απ’ του τάφου μου το κυπαρίσσι
μαύρη χελώνα μ’ έχει κατουρήσει
(Έλληνας-Νεοέλληνας)
Μαράθηκε η λουλουδιασμένη ιτιά
και ψήλωσε η κοντούλα λεμονιά
Στα Σάλωνα δεν σφάζουνε αρνιά,
δεν πάει το παπάκι στη ποταμιά
Κι η Παπαλάμπραινα γυμνή
χαϊδεύει δώρο-συσκευή
σ’ ένα τηλεπαιγνίδι πουλημένο
Πουλάκι ξένο, πουλί χαμένο
μου τρώει τα σπλάχνα, δε βγάζω άχνα”
Aν έπρεπε να πάρουμε όλη τη δισκογραφία του Τζίμη Πανούση και να διαλέξουμε το πιο χαρακτηριστικό του τραγούδι, θεωρώ ότι η πλειοψηφία των θαυμαστών του θα διάλεγε αυτό. Μπορεί για κάποιους να μην είναι το αρτιότερο (είτε μουσικά είτε στιχουργικά), όπως επίσης θα υπάρχουν και οι πρωτοδισκάκιδες που θα λένε ότι στα ’80ς ο Τζιμάκος ήταν καλύτερος, αλλά πιστεύω ότι οι περισσότεροι μάθαμε τι εστί Πανούσης μέσω αυτού του τραγουδιού.
Και μπήκε για τα καλά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο η λέξη “νεοέλληνας” για να περιγράψει αυτήν την παθογένεια που μολύνει την ελληνική κοινωνία. “Νεοέλληνας” είναι αυτό το ανθρωπάκι που κοιτάει μόνο την πάρτι του, ψάχνεται για αρπαχτές και εύκολο χρήμα, είναι καλός χριστιανός για το θεαθήναι αλλά δεν ακολουθεί και κατά γράμμα την πίστη του και θα στην φέρει με την πρώτη ευκαιρία. Και λίγο πολύ, είμαστε όλοι “νεοέλληνες”.
13.) “Φάτε τους” – από το δίσκο “Vivere Pericolosamente” (1993)
Αριστερό μου παρελθόν παρ’ το χαμπάρι
το κοινοβούλιο μυρίζει Φρανς Τσαγγάρι
Είναι γραμμένο στου Διογένη, το πιθάρι
Έξω οι βάσεις του θανάτου απ’ τον Άρη”
Ποτέ ο Πανούσης δεν ήταν συμβατικός αριστερός. Τα έβαζε πάντα με το ΚΚΕ αλλά και άλλα αριστερά κόμματα όταν δε συμφωνούσε με τις πρακτικές τους. Αλλά παρ’όλα αυτά πρόετρεπε σε μια πιο αντιστασιακή τάση, δείγμα ίσως και του πως οραματιζόταν την Αριστερά.
14.) “Άντε γαμήσου εργατιά” – από το δίσκο “Της Πατρίδος μου η σημαία” (2013)
“Στου Paradise το ακρογιάλι
της Μακρονήσου το τσουβάλι
και από μέσα ξεπροβάλλει
ο πατερούλης μας ο Στάλιν
παρέα με εφτά γατιά
να τραγουδάει φωνακτά
άντε γαμήσου εργατιά…”
Ούτε η πρώτη αλλά ούτε και η τελευταία φορά που ο Πανούσης τα “χώνει” σε αυτούς που υποτίθεται ότι απευθύνεται. Αυτή η εργατιά που πάντα είναι παραπλανημένη και πάντα άμοιρη ευθυνών. Ο Τζιμάκος όμως δε της χαρίζεται. Στην πρώτη εκτέλεση δεν ακούγεται το “Κροπότκιν” στο τέλος του τραγουδιού, όπως ακούγεται στην εκτέλεση του ίδιου τραγουδιού στο δίσκο “Obi-Obi-bi”.
15.) “Μικρή Τερέζα” – από το δίσκο “Obi-Obi-bi” (2013)
”Κάτω η χούντα – Κάτω η φούντα
Κατουρημένοι χοντροί παπάδες
με εντομοκτόνα αυτοκτονιάς
το νέο έπος της Αλβανίας
Είναι χημεία – Είναι πορνεία
χωρίς το σώμα να συμμετέχει
Οι νταβατζήδες στα θεωρεία
και εμείς στο λάκκο με τα θηρία”
Συχνές αναφορές γινόντουσαν σε πολλά τραγούδια του Πανούση για τα ναρκωτικά, αλλά εδώ είναι ίσως η πιο άμεση. Και η πιο εύστοχη.
Και πάμε να δούμε και τραγούδια από συμμετοχές σε δουλειές άλλων καλλιτεχνών ή σε ταινίες, όπου όμως και πάλι καταφέρνει να κλέψει την παράσταση.
1.) “Εγώ κι εσύ μαζί” – Αλκίνοος Ιωαννίδης και Τζίμης Πανούσης για την ταινία “Toy Story” (1995)
2.) “Χρώματα κι Αρώματα” – στο δίσκο “18 Τribute στον Γιάννη Μαρκόπουλο (2000)
3.) “Δεθελοντής” – στο δίσκο “Επί τέλους” (2002)
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, υπάρχουν πάρα πολλά που μπορείς να πεις για τον Τζίμη Πανούση. Είτε θετικά είτε αρνητικά. Του έχουν προσάψει κατά καιρούς ότι ήταν “αριστερός εκ του ασφαλούς” και ότι είχε πολύ ακριβές τιμές στα μαγαζιά που εμφανιζόταν, ενώ μάλιστα διέθετε κι ακίνητη περιουσία μεγάλης αξίας. Του έχουν προσάψει ότι δεν είχε μια σταθερή θέση στην πολιτική ζωή του τόπου, ενώ έχει κατηγορηθεί και για αντισημιτισμό από την Εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδος. Και φυσικά οι επικές κόντρες που είχε με Νταλάρα, Λουκά και πολλούς άλλους έκει έξω. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Τζίμης Πανούσης λείπει πολύ από τη ζωή αυτού του τόπου.
Οι πληροφορίες και οι στίχοι έχουν παρθεί από το σάιτ www.tzimakospanousis.gr
